Jak znaleźć plan gry podczas gry w szachy? To pytanie zadaje sobie wielu fanów 64 pól. Trzeba wskazać, że na początku sprawa jest prosta. Kiedy gramy z nowicjuszami to wszystko opiera się na taktyce.
Patrzymy co przeciwnik zostawił pod biciem i zdobywamy przewagę materialną, którą finalnie realizujemy.
Ale co w sytuacji, kiedy gramy z zaawansowanym szachistą, który nie oddaje figur za darmo? Tutaj pojawiają się pierwsze problemy. Część szachistów myśli, że rozwiązaniem jest zakuwanie debiutów. Ma to trochę sensu, ale nie rozwiąże problemu.
W końcu co zrobimy, kiedy przeciwnik zagra nieteoretycznie. Będziemy musieli myśleć samodzielnie – w końcu nie da się zapamiętać wszystkich możliwości jakie posiada druga strona.
Plan gry – jak NIE myśleć?
Zanim przejdziemy do głównego tematu artykułu zaproponuję Ci mały test. Zastanów się nad pozycją z diagramu poniżej przynajmniej przez 2-3 minuty.
Jeżeli jedyne co „działo się” w Twojej głowie przez ten czas to liczenie wariantów to znaczy, że masz problem z mechanicznym myśleniem!
Ludzie nie są komputerami, nie jesteśmy w stanie policzyć wszystkiego, jesteśmy jednak w stanie na podstawie logicznych podstaw wybierać plany/kontynuacje.
Kiedyś, podczas jednego z turniejów Kadry Województwa Lubelskiego Juniorów miałem okazję uczestniczyć w zajęciach z p. Tomaszem Kempińskim. Właściwie zapamiętałem z nich tylko jedną kwestię 🙂
„Ja wiem, że wy juniorzy tylko liczycie warianty, ale spróbujcie ten jeden raz myśleć słowami, a nie ruchami!”
Jest to jedno zdanie całkowicie wyrwane z kontekstu, ale wtedy wywarło na mnie i mój sposób myślenia spory wpływ.
Mało tego zastosowałem je w partii z p. Kempińskim już na tym samym turnieju i udało mi się zdobyć punkt 🙂
To był przykład prawidłowej oceny pozycji, która poprowadziła mnie do znalezienia odpowiedniego planu gry.
Dlaczego udało mi się znajdować tak sensowne posunięcia? Dzięki myśleniu słowami.
W mojej głowie nie przewijały się tabuny posunięć, a jedynie idee. Dopiero kiedy skonfrontowałem własne plany z planami przeciwnika zastanawiałem się nad konkretnymi ruchami!
„Dawid, dlaczego w tytule jest ocena pozycji, a ty w kółko ględzisz o sposobie myślenia?”
Odpowiedź jest prosta, nie da się ocenić pozycji licząc warianty (przynajmniej nie zawsze, o wyjątkach na końcu!). Przejdźmy więc do właściwego tematu, czyli…
Jak oceniać pozycję?
- Materiał
- Aktywność figur
- Bezpieczeństwo króla
- Struktura pionowa
(AKTUALIZACJA – teraz preferuję dorzucić oddzielnie sekcję „motywy taktyczne”. Więcej na ten temat na nagraniu i w artykule.)
Myślę, że to są cztery główne aspekty, które należy poruszyć w ocenie pozycji. Odpowiadając na te pytania jesteśmy w stanie określić, czy nasza pozycja jest lepsza, gorsza lub równa.
Spróbujmy zastanowić się ponownie nad tą pozycją:
Na pierwszy rzut oka jest równa. Rozważmy jednak cztery aspekty wymienione wcześniej.
1.Materiał-po równo
2.Aktywność figur
To najlepiej ocenić przez porównanie. Wieże są tak samo aktywne, podobnie hetmany. Różnica pojawia się jednak przy gońcach!
Goniec białych jest ograniczony z jednej strony przez pionki czarnych, z drugiej przez pionka białych. Natomiast goniec czarnych nie jest w żaden sposób skrępowany.
3.Bezpieczeństwo króla– takie samo (oba bezpieczne)
4.Struktura pionowa– czarne pionki „są wyżej” dzięki czemu ograniczają figury białych.
Jak widać różnice nie są duże. Ale są i zdecydowały o wyniku partii!
Oczywiście w zdecydowanej większości przypadków pozycje nie są tak klarowne i łatwe do oceny. Zobaczmy kolejny przykład:
1.Materiał – po równo
2.Aktywność figur– póki co wydaje się, że figury czarnych są aktywniejsze. Problem jednak jest taki, że białym łatwiej jest dokończyć rozwój (wystarczy Sf4, Gd3 i 0-0). Natomiast czarne mają problem z „francuskim gońcem” na c8, wieżą a8 i skoczkiem c6, który jest dosyć ograniczony.
3.Bezpieczeństwo króla – oba są bezpieczne.
4.Struktura pionowa – lepsza czarnych, ze względu na mniej wysp pionowych.
Jaka konkluzja wychodzi z tych rozważań?
Czarny ma delikatną przewagę dynamiczną i musi uderzyć natychmiastowo, albo biały wyrówna.
Plan gry, a struktura pionowa
Jest to pozycja z obrony królewsko-indyjskiej, oceńmy ją:
1.Materiał – równy
2.Aktywność figur – pozycja jest mocno zamknięta, więc na ten moment figury obu stron mają dosyć mało miejsca.
3.Bezpieczeństwo króla – oba są bezpieczne
4.Struktura pionowa – widać, że białe mają przewagę na skrzydle hetmańskim, a czarne na królewskim. Nie zmienia to jednak faktu, że pozycja jest równa.
Na podstawie struktury pionowej można stwierdzić, że białe powinny grać na skrzydle hetmańskim, a czarne na królewskim. Jest to bardzo logiczna konkluzja.
Czarne jednak popełniają błąd i próbują podważać centrum białych ze skrzydła hetmańskiego!
Jakie są wnioski z powyższych przykładów?
Plan gry należy budować na podstawie oceny pozycji.
Czy ta zasada działa zawsze? Niestety nie. Istnieją pozycje, których ocena zależy od dokładnego policzenia wariantów.
Ocena pozycji może nam powiedzieć jedynie, że białe nie przegrają. Czy pozycja jest wygrana? Może remisowa? To zależy tylko od konkretnych wariantów!
Schemat działania w skrócie:
1.Ocena pozycji
-materiał
-aktywność figur
-bezpieczeństwo króla
-struktura pionowa
2.Ustalenie planu gry
3.Szukanie konkretnych posunięć
Typowe sytuacje
Oczywistym jest, że szachy to niezwykle rozbudowana gra, więc ciężko jest ją rozebrać na czynniki pierwsze. Natomiast można wskazać kilkanaście (kilkadziesiąt) sytuacji, w których reagujemy w konkretny sposób.
Przykładowo jeżeli przeciwnik nie zrobił roszady, to naszym planem jest jak najszybsze otwarcie centrum i dopadnięcie króla przeciwnika. Albo kiedy są przeciwnie roszady, to trzeba błyskawicznie dopaść króla przeciwnika, zanim on dopadnie naszego.
Tego typu „reguł” jest mnóstwo – mogą się one wydawać oczywiste, ale w wielu sytuacjach ułatwiają nam życie. W końcu z góry wiemy jaki plan gry należy zastosować.
Jednak należy też pamiętać, że od każdej reguły są wyjątki!
Dobrym przykładem jest „klasyczna” struktura z izolowany pionem. W tym nagraniu przedstawiam typowe plany gry:
Wystarczy obejrzeć kilka tysięcy takich nagrań i będziesz znał wszystkie „typowe” sytuacje 😉
Jeżeli chciałbyś poznać moje spojrzenie na ocenę pozycji dokładniej, to zachęcam do skorzystania z bezpłatnego kursu „5 kroków do wyższego poziomu gry”. E-booka dostaniesz po zapisaniu się na mój newsletter:
Bibliografia:
„Excelling at chess” – Jacob Aagaard
„Program szkolenia szachistów” – W. Goleniszczew